Dagaaladii ay galeen Dowladii Cusmaaniyiinta

 Dagaaladii ay galeen Dowladii Cusmaaniyiinta

Furashooyinkii iyo guulihii ay goobaha dagaalka ka soo hoyiyeen ciidankii Cismaaniyiintu.

Cismaaniyiintu waxay furteen Jasiiradda Imrali taas oo ahayd markii ugu horraysay ee ay badda Mar-mara soo galeen sannadkii (1308)

Mudanya-na waxay furteen 1321 markaas oo ahayd markii ugu horraysay oo ay Cismaaniyiintu cagaha dhigeen Thrace oo ku taal Konfurta bari ee Yurub, magaalada Port-City oo istaraatiijiga ah iyo gacanka Gemlik oo badda Mar-mara ku yaalna waxay gacanta ku dhigeen 1333.

1346 is-bahaysi baa wuxuu dhex maray dawladdii Cismaaniyiinta iyo tii Byzantine ee Qustantiinaya caasumadda u ahayd taas oo ka dambaysay markii uu Suldaankii Cismaaniyiintu Orkhan Gaazi guursaday Amiirad qoyska boqortooyada Byzantine ka dhalatay oo la oran jiray Theodora aabbeheedna la oran jiray John VI Cartacuzenus.

Sannadkii 1351 ayay Ciidankii badda ee Turkigu waxay cagaha dhigeen Thrace iyo Jasiirad la moodda Boolkanka iyagoo caawinayey dawladdii Biisandiyiinta, iyagoo duullaankaas wada jirka ah ku jabiyey ciidammadii Seerbiya iyo Bulgaariya, iyagoo Turkigu markii ugu horreeyay halkaas qalcado ka samaystay.

1373dii-waxay ciidankii Cismaaniyiintu qabsadeen Masedonia (Maqdooniya).

1374 - Waxay go'doomiyeen markii ugu horraysay Thessaloniki. Dabadeed waxay ciidankii Cismaaniyiintu u duuleen dhinaca Seerbiya (1375), dhinaca Bulgaariyana (1376), dhinaca Albaaniana (1383), dhinaca Bosnia Herce govina na (1384).

1389 - Waxay qabsadeen woqooyiga Bulgaariya iyo koonfurta Romania iyo Boolkaniska badankiisa

1392- Waxay qabsadeen woqooyiga Albania iyo koonfurta Montanegro.

1396- Waxay gacanta ku dhigeen dalka Albania.

(1415-1416)- Waxay qabsadeen dhawr jasiiradood oo ku yaal badda Iija.

(1417)- Waxay qabsadeen dekedda istaraatiijiga ah ee Samsun ee badda Madow ku taal.

29 May1453- waxay qabsadeen Istanbuul oo awal la oran jiray Constantinople oo caasumad u ahaan jirtay Romanka sidii aan soo xusnayba.

(1499-1503)- Dagaalladii Turkiga iyo Venetian dhex marayey muddadii ay socdeen.

1521 - Waxay qabsadeen dalka Goergia oo ku yaal woqooyiga badda Madow.

1529 - Gabagabyntii koowaad ee Vienna.

.1521- qabsashadii Beelgaraad caasumaddii Seerbiya.

1516- Qabashadii Suuriya oo Mamaalikta ay kala wareegeen.

1517- Kala wareegiddii Masar dawladdii Mamaalikta kaddib markii ay xilkeedii ka gaabisay iyo dhicitaankii Mamaalikta.

1516-1517 - waxay dalka Aljeeriya ka xoreeyeen gumaysigii Isbaanishka.

1527- Qabsashadii Croatia iyo Bosnia.

1534- Ka xorayntii Tooniisiya gumaysigii Isbaanishka.

1538-1539 - ka xorayntii Yaman gumaysigii Boortaqiiska iyo la wereegiddii Xijaas (Maka iyo Madiina iyo dhulka ku xeeran).

1547-48- Marlabaad ka xorayntii Yaman Boortaqiiska.

1551- Ka xorayntii Liibiya iyo Malta Isbaanishka.

1541 - Ku jabintii maraakiibta dagaalka ee Spain iyo Talyaaniga magaalada Aljeris.

1552- Ku jabintii maraakiibta dagaalka ee Spain iyo Talyaaniga meel u dhow Ponza.

1552- Ka xorayntii Cumaan, Marin biyoodka Hurmuz iyo Qadar gacantii Boortaqiiska.

1553- Qabsashadii Marooko.

1565- Waxaa dhex maray boqor Calaa-uddiinkii jasiiradda Ajee ee Indoniisiya ka talinayey iyo ciidankii badda ee dawladdii Cismaaniyiinta, isbahaysi ku salaysan inay Cismaaniyiintu ka bad-baadiyiin gumaysigii Boortaqiiska.

1569- Ciidankii Cismaaniyiintu waxay saldhig badeed ka samaysteen jasiiradda Suumatra ee dalka Indooniisiya.

1568 - Dib u xorayntii Sanca, Cadanna 1569, Yaman inteeda kalana 1570.

1571- Qabsashadii Qubrus.

1578- Ku jabintii ciidankii badda ee Boortaqiiska Marooko.

Suldaankii dagaal yahanka ahaa ee u dambeeyay Suldaan Turki ah oo ciidankiisa u horkaca goobta dagaalka waxaa la oran jiray Murad IV oo talada hayey intii u dhexaysay (1612-1640) isaga ayaana Persia kala soo wareegay Ciraaq siiba Baqdaad sannadkii 1639.

1683- Gabagabayntii labaad ee Vienna

1787- Ku jabintii Ruushka meel u dhow jasiiraddii Yilan.

1801- Dib u xorayntii Masar.

1812-1813- dib u xorayntii dhulka Xijaas.

Maraaxishii Imbaradooriyaddii Cismaaniyiintu soo martay

Xilligii koritaanka (1299–1453)

Dawladdii Cismaaniyiinta oo Caalamka Islaamka hoggaaminaysay muddo dhan 624 sano taasoo ah muddadii u dhexaysay 1299 oo ah goortii ay dawladdii Cismaaniyiintu lugaheeda isku taagtay oo ka xorowday dawladdii Salaajiqada, ilaa sannadkii 1923 oo ah sannadkii sida tooska ah loogu dhawaaqay in la baabbi'iyey Khilaafadii isku xiraysay caalamka islaamka, taas oo soo taxnayd ilaa maalintii nabi Muxammed scw geeriyooday oo dabadi Abubakar xilkii uu banneeyay loo caleema saaray.

Dawladda islaamka oo muddada intaas le'eg soo jiitamaysay waxay soo martay marxalado kala duwan oo ay maalinba heer joogtay. Marxaladdii koowaad oo ahayd intii u dhexaysay (1299–1453), waxaa loogu magac daray marxaladdii koritaanka, oo waa intii ay dawladdu kor u socotay. Marxaladdaasina waxay ku eg tahay maalintiii Muxamed Alfaatix uu gacanta ku dhigay caasumaddii facaweynayd ee Imbaradooriyaddii Roomaanka ee waagii hore la oran jiray Constantinople, iyadoo markii ay Cismaaniyiintu la wareegeen caasumaddii dawladda ka dhigeen una bixiyeen Islaambuul oo macnaheedu yahay magaaladii Islaamka, iyadoo maantana loo yaqaan Istanbuul oo ay u bixiyeen nimankii diinta islaamka la diriray ee khilaafadii islaamka afgambiyey oo Ataaturki aabbaha u ahaa.

Marxaladdaan oo socotay muddo dhan 154 sano waxaa talada iska baddalay ilaa 8 suldaan. Dawladduna waxay la wareegtay oo ku fidday dhul aad u ballaaran oo dhinaca qaaradda Yurub iyo dhinaca Aasiyada yarba ka mid ah, iyo waliba jasiirado ku dhex yaal badaha ku xeeran dhulka Turkigu degaan ee kala ah badda Dhexe, tan Madow, tan Mar-mara iyo tan Iijah.

Marxaladdii labaad ee taariikhdii Cismaaniyiinta (xilligii gaamuridda) (1453–1683)

Muddadaas oo dhammayd 230 sano waxaa xilka iska baddalay ilaa 11 suldaan. Waana muddadii ay dawladdu gaartay halkii ugu sarraysay oo bari iyo buguxba ay awooddeeda ku fidisay. Iyadoo waayahaas ay talada isaga hareen rag awood buuxda helay oo wada qawjad ahaa, kuwaas oo ay ka mid ahaayeen Maxamed Alfaatix oo isagu muddo dheer hawsha sii waday iyo Saliimkii koowaad oo ahaa ninkii gulufka dagaalka xagga bari u soo jeediyey markii ay Boortaqiiska iyo Spain ku soo duuleen dunidii islaamka, iyo Sulaymaan Alqaanuuni oo ahaa ninkii xilkii Saliim Al-awal geeridu ka hor istaagtay sii dhammaystiray oo Alle cimri dheer siiyey. Oo markaas halkii ka sii waday is ballaarintii ay dawladdu ka wadday saddexda qaaradoodba, Yurub, Aasiya iyo Afrikaba.

Isla marxaladdaa gaamurka dhammaadkeeda waxa soo kacay dawlado badan oo Yurub ah oo sameeyey isbahaysi ka dhan ah dawladdii Cismaaniyiinta iyagoo meelo badan ku ciriiryay, dhaqaale ahaan iyo millatari ahaanba. Waxayna marxaladdaani ku egtahay sannadkii ay dawladdii Cismaaniyiintu markii labaad gaba-gabeeyeen magaalada Vienna ee dalka Ostareeya oo ah halka ugu shishaysa ee ay Muslimiintu ka gaareen qaaradda Yurub.

Waxaa kaloo isla marxaladdaan dhammaadkeeda soo shaac baxay kacdoonno gudaha ah oo ay ciidanku sameeyeen iyadoo qarniyadii 16aad iyo 17aad ay ka dhaceen fawdooyin salaaddiin badan taladii looga tuuray oo ay ka dambeeyeen ciidan la baxay Janissary.

Marxaladdii soo liicidda (1699–1908).

Dabadeed waxaa bilaabatay marxalad cusub oo ah inay dawladdii fiinta gaartay soo foorarsato, marxaladdaas oo ah intii u dhexaysay (1699–1908), iyadoo muddadaas ay dalka Turkiga gudihiisa kala dambayntii hallowday taas oo keentay inay dalal badan oo dawlada hoos joogay ku kacaan oo dagaallo gobannimo-doon ah abaabulaan iyadoo muddadaas dawladdii wayday dhul ballaaran oo ay horay uga talin jirtay.

Marxaladdaas oo socotay muddo dhan 209 sano waxaa intaas talada isaga dambeeyay suldaanno tira badan waxaana dhacay dhaq-dhaqaaqyo wax looga qabanayo dhicitaanka dawladda iyadoo ay ay markii dambe bilaabantay marxalad isla taas ka mid ah oo loogu magac daray marxaladdii laba kaclaynta iyo dib-u-habaynta. Taas oo ahayd intii u dhexaysay (1699–1827). Muddaas oo dhammayd 133 waxaana xilka iska baddalay muddadaas ilaa 11 suldaan.

Waxaa iyana muddadaas dhinac kale ka socday dagaallo daba dheeraaday oo u dhexeeyay dawladdii Cismaaniyiinta iyo tii Ruushka kuwaas oo Ruushku ku doonayey inuu la wareego dhulal balaaran oo Muslimiintu leeyihiin, dagaalladaas oo bilowday qarnigii lix iyo tobnaad oo socday ilaa kii sagaal iyo tobnaad. Iyadoo Cismaaniyiintu ugu dambayntii Ruushka ka difaacayeen markii uu intii kale soo qabsaday, dalalka Qooqaazka loo yaqaan oo Jeejniya ka mid tahay muddo 60 sannadood ah, ilaa ay markii dambe tabar u weyday, sababtoo ah waxaa la soo gaaray xilligii ay gabowday oo dhici lahayd, oo waxaa ku soo wareegay saxalkii dhicitaanka ee cid kasta oo kor gaarta u qornaa oo qaanuunka koonka iyo qaddarta Alle waafaqsanaa.

Saliimkii saddexaad oo talada hayey intii u dhexaysay (1789-1807) ayaa ahaa ninkii u horreeyay ee isku dayey inuu ciidanka Janissariga wax ka qabto oo kala dambayntii iyo disibiliinkiisii dib u soo celiyo si ay hawshooda ugu ekaadaan ayna arrimaha siyaasadda faraha uga qaadaan, laakin natiijadii waxay noqotay inuu taladii iyo naftiisiiba ku waayey oo ciidankii Janissariga loo yiqiin oo iyagu u bartay inay awood xad dhaaf ah iska yeeshaan baa ka takhallusay. Laakin Maxamudkii labaad oo talada uga dambeeyay baa sannadkii 1826 si aad ah u xasuuqay ciidankii Janissariga loo yiqiin oo muddada badan fowdada ku hayey maamulkii dawladda iyo kala dambayntii ciidankaba. Isaga ayaana bilaabay inuu dawladdii marxalad cusub u raro isagoo iska xilsaaray inuu kor u qaado cilmiga sayniska iyo kan farsamadaba. Iyadoo dawladdii Cismaaniyiintii qarniyadii dhexe heer sare ka gaartay xagga aqoonta iyo cilmiga sayniska.

Dawladdii markii ay tabaryaraatay waxaa ku kacay qaaruumihii hoosjoogay oo dhan siiba kuwii Kiristanka ahaa, Giriiggu wuxuu ku dhawaaqay inuu Imbaradooriyaddii Cismaaniyiinta ka xoroobay sannadkii 1829, Serbia, Montenegro, Bosnia, Bulgaria, Wallachia (Jegga) iyo Moldova waxay iyana xorriyaddooda oo buuxda qaateen.

 Waxa Diyaariyey oo Qorey =

Al-ustad / Eng Aweys Osman Abdi (Romanza)